Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat tarihli depremlerden en çok etkilenen illerdeki seçim sonuçları kamuoyunda tartışılmaya devam ediyor.
Kendini kaybetmiş, içindeki kötüye teslim olan birkaç kişinin provakatif sosyal medya paylaşımlarını bir kenara bırakırsak deprem bölgesindeki seçimlere ilişkin önemli tartışmalar var.
50 binden fazla insanın yaşamını yitirdiği deprem bölgesinde en büyük yıkımın yaşandığı Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman ve Malatya’da nüfus, seçmen sayısı, kullanılan oy, geçerli oy ve bunların partilere dağılımına detaylı bakarak tartışmalara yardımcı olmaya çalışacağım.
Nüfus değişimi
Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK’in seçim kütüklerine de temel olan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sayımı depremden sonra yapılmadığı için bu illerden ne kadar göç yaşandığına ilişkin net bir bilgimiz yok.
31 Aralık 2017 ve 21 Aralık 2022 tarihli ADNKS verilerine göre Türkiye’nin nüfusu 2018-2023 yılları arasında yüzde 3,99 oranında artarak 85,8 milyona ulaştı:
Aynı dönemde bu 4 ilimizdeki nüfus, Türkiye ortalamasının biraz altında yüzde 3,23 bir artışla 4,1 milyondan 4,3 milyona yükseldi.
2018-2023 arasında Hatay’ın nüfusu Türkiye ortalamasının üzerinde artarken Adıyaman, Malatya ve Kahramanmaraş ortalamanın altında kaldı.
Aynı dönemde 22 ilin nüfusunun azaldığı, 59 ilin nüfusunun da çeşitli oranlarda arttığı dikkate alınırsa 4 ildeki nüfus değişimlerinde sıra dışı önemli bir farklılık ortaya çıkmıyor.
Seçmen sayısı
Türkiye’de nüfusun yüzde 70 kadarı 18 yaş üzerinde ve seçmen yeterliliğine sahip. Bu oran 2018 seçimlerinde yüzde 68,7’yken 2023 seçimlerinde yüzde 71’e yükseldi. Ancak bu oran nüfusun yaş dağılımına bağlı olarak ilden ile, bölgeden bölgeye farklılık gösteriyor.
Örneğin İstanbul 2. Bölge’de bu oran yüzde 58.67, İstanbul 1. Bölge’de yüzde 79,18.
Şanlıurfa, Şırnak, Ağrı ve Muş’ta yüzde 61’in altında seçmen sayısının nüfusa oranı Siirt, Artvin, Kastamonu, İzmir2. Bölge, Balıkesir, Ankara 1. Bölge ve Kırklareli’de yüzde 78’in üzerinde.
4 ildeki seçmen sayısının nüfusa oranı bölge ortalamasına uygun olarak yüzde 64 civarında. Burada da sıra dışı bir durum görmüyorum.
Türkiye nüfusu yüzde 3,99 büyürken yurt içi seçmen sayısı yüzde 7,77 oranında artarak 60,7 milyona yükseldi. Ancak Türkiye genelindeki 4,3 milyonluk artıştan bu 4 ile düşen seçmen sayısı artışı 9 binin altında kaldı:
Adıyaman ve Malatya’da seçmen sayısı mutlak olarak düştü. Hatay ve Kahramanmaraş’ta ise çok küçük artışlar oldu. Malatya’daki düşüş yüzde 4,46 ile oldukça önemli görünüyor.
Seçmen sayısındaki bu azalışın ne kadarının deprem öncesi yaşanan olağan sosyo-ekonomik göçlerden ne kadarının deprem nedeniyle gerçekleştiğini bu verilerle söylemek mümkün değil.
Örneğin deprem bölgesinde olmayan Gümüşhane ve Ardahan’daki seçmen sayıları da sırasıyla yüzde 4,18 ve yüzde 1,98 oranında düşmüş.
Eğer Malatya’daki düşüşe benzer bir düşüş Hatay ve Kahramanmaraş’ta da olsaydı seçmen sayısındaki düşüşün depremle ilgili olduğunu düşünebilirdik.
Ancak Hatay ve Kahramanmaraş’taki seçmen sayısındaki artış oranı, depremle ilgisi olmayan Gümüşhane, Ardahan, Artvin, Yozgat, Kars, Bayburt, Kütahya ve Tunceli’deki seçmen sayısındaki artış oranlarından daha yüksek.
Seçmen sayısı değişimlerinde de büyük bir “deprem etkisi”nden söz etmek mümkün görünmüyor.
Kullanılan oy sayısı ve seçime katılım oranı
14 Mayıs’taki seçimde milletvekili seçimleri için kullanılan yurt içi oy toplamı bir önceki seçime göre yüzde 8,72 artarak 53 milyon 994 bin 11 oldu. Ancak incelemeye aldığımız 4 ilde kullanılan oy sayısı 2018 seçimine göre artmadı, aksine 130 bin kadar azalarak 2,3 milyonun altına düştü:
4 ilde ortalama olarak yüzde 5,36 düşen kullanılan yurt içi oy sayısı Malatya ve Adıyaman’da sırasıyla yüzde 10,88 ve yüzde 5,14 oranında azaldı. Hatay’da yüzde 4,48 olan kullanılan oy sayısındaki düşüşün 4 il içinde en az etkilediği yer yüzde 2,65’le Kahramanmaraş oldu.
Depremin seçmenlerin oy kullanması üzerinde yarattığı etkiyi daha net görebilmek için seçime katılım oranlarına 2018 yılıyla kıyaslarsak bakalım:
Türkiye genelinde seçime katılım (oy kullananların kayıtlı seçmen sayısına) oranı yüzde 88,96’ken bu 4 ilde seçime katılım oranı 5,01 puan düşerek ortalama yüzde 83,34 olarak gerçekleşti.
Türkiye genelinde katılım oranı yüzde 88,18’den 0,78 puan artarak yüzde 88,96’ya çıkarken bu 4 ildeki katılım oranları Türkiye geneline kıyasla 4-6 puan daha düşük.
Seçime katılma oranında gözlenen bu belirgin farkın en önemli sebebi, binlerce ailenin deprem sonrasında taşınması ve seçmen bilgilerini yenilemekle ilgilenmemesi olsa gerek.
Bu kadar büyük ve taze bir yıkıma karşın bu dört ildeki seçime katılım oranının yine de yüzde 81,75’in üzerinde ortalama yüzde 83.34 olması bölge halkının seçime verdiği önemi gösteriyor.
Bu illerdeki seçime katılım düzeyini şüpheli bulanlar var. Ancak, her parti YSK SEÇSİS aracılığıyla sandık sandık seçmen bilgisine sahip ve her sandıkta kurul üyesi bulundurma hakkı var. Dolayısıyla “hayali sandıklar, hayali seçmenler” olduğu yolundaki iddiaların siyasi partiler ve bu iddiaları ortaya atanlarca araştırılıp ispatlanması gerektiğinin altını çizelim.
Geçerli oy sayısı
Depremden en çok etkilenen illerde geçerli oyların kullanılan oylara oranına baktığımda deprem nedeniyle ortaya çıkmış dikkate değer bir farklılaşma görmüyorum:
Türkiye genelinde kullanılan yurt içi oyların yüzde 97,92’si geçerli olmuş, yani kullanılan oyların sadece yüzde 2,08’i geçersiz sayılmış. İncelediğimiz 4 ildeki geçerli oy oranı da buna yakın, ortalama yüzde 97,53.
Bölgede geçerli oy oranları genelde Türkiye ortalamasının oldukça altında seyrettiği için incelediğimiz 4 ilde de küçük bir fark olması olağan bir durum.
Deprem bölgesinde iktidara destek arttı mı?
Depremin en büyük yıkıma yol açtığı 4 ildeki seçmenlerin siyasi parti tercihlerine yakından bakalım. Sosyal medyada konuşulduğu gibi depremin iktidar partilerinin oy oranını etkilemediği yolundaki görüşlerin ne derece doğru olduğunu anlamak için öncelikle AK Parti’nin aldığı yurt içi oylara bakalım:
AK Parti en büyük oy kaybını depremlerin merkez üssü olan Kahramanmaraş’ta yaşamış. Türkiye genelinde 2018’e göre 6,97 puanlık oy kaybı yaşayan AKP’nin oyu 10,9 puan azalışla yüzde 58,68’den yüzde 47,78’e düşmüş. AK Parti Kahramanmaraş’ta mutlak olarak 80 bin 838 oy kaybetmiş.
AK Parti’nin Malatya’daki desteği de Türkiye’de yaşadığı genel oy kaybının üzerinde; 8,77 puanlık bir kayıpla AK Parti oyları yüzde 53,93’ten yüzde 45,16’ya düşmüş. 2018 seçimine göre AK Parti Malatya’da 66 bin 117 oy kaybetmiş.
AK Parti Türkiye genelinde yaklaşık 7 puan gerilerken Adıyaman ve Hatay’da sırasıyla 2,72 ve 2,18 puan kayıp yaşayarak bu illerdeki desteğini Türkiye geneline oldukça iyi korumuş. İncelediğimiz 4 ilde toplam 202 bin 849 oy kaybı yaşayan AKP’nin ortalama performansı Türkiye geneline göre daha iyi.
AK Parti’nin beklenmeyen bu göreli başarısının arkasında yatan nedenlerden ilk aklıma gelenler şöyle: Bölgeden yaşanan göç, çok zor koşullarda konteyner ve çadırlarda yaşayan ailelerin otoriteye daha bağımlı hissetmesi, iktidarın verdiği sözlerin muhalefetin vaatlerine göre daha gerçekçi görünmesi…
Cumhur İttifakı oylarına da bakmak durumu anlamamızda yardımcı olabilir:
Türkiye genelinde yüzde 53,47’den yüzde 49,21’e düşen Cumhur İttifakı'nın incelediğimiz 4 ildeki kaybı daha az. 2018 seçimlerinde 4 ilde ortalama yüzde 63,17 yurt içi oy desteği olan Cumhur İttifakı’nın desteği 2,39 puan düşerek yüzde 60,78 olmuş. İncelediğimiz 4 ilde 143 bin 497 yurt içi oy kaybı yaşayan Cumhur İttifakı en büyük düşüşü Kahramanmaraş’ta yaşamış.
Cumhur İttifakı oylarında Türkiye genelinde görülen düşüşlere kıyasla deprem illerinde -tahminlerin aksine- biraz daha az düşüş olduğunu söylemek mümkün. Bunda Cumhur İttifakı’na dahil olan Hüda Par, YRP ve BBP oylarının etkisi olduğunun altını çizelim. YRP ve BBP’nin Cumhur İttifakı’na bu 4 ildeki katkısı 6 puan kadar. Yani bu iki parti olmasaydı ittifakın toplam oyu 2,39 değil 8,39 puan düşüerek yüzde 44,78 seviyesinde kalacaktı!
Türkiye tarihinin en büyük can kaybına neden olan, afet sonrası yardım çalışmalarında skandallar yaşanan depremlerin bu bölgede Cumhur İttifakı oylarında tayin edici bir etki yaratmadığını vurgulayalım. 14 Mayıs seçimlerindeki en dikkat çekici sonuçlardan birinin deprem bölgesindeki bu durum olduğunu söyleyebiliriz.
Muhalefetin performansı
4 ildeki 2018-2023 yurt içi oy oranlarındaki değişikliğin muhalefet açısından da değerlendirmesini yapalım.
Millet İttifakı ülke genelinde oylarını 2018’e göre 2,37 puan artırarak 35,31’e çıkarırken incelediğimiz 4 ildeki yurt içi oylarını sadece 1,83 puanlık artışla yüzde 28,21’e yükseltebiliyor:
Millet İttifakı Malatya ve Kahramanmaraş’ta ülke geneline kıyasla daha iyi performans gösteriyor. Bunun sunucunda CHP onlarca yıl aradan sonra ilk kez Kahramanmaraş'ta 2. milletvekilliğini kazandı.
Ancak Millet İttifakı Hatay’da mutlak olarak 25 binin üzerinde oy kaybı yaşadı. TİP’in deprem sonrası bölgedeki dayanışma faaliyetlerindeki başarısı ve CHP seçmeninin de sempatiyle baktığı Gezi tutuklusu Can Atalay’ın TİP’in birinci sıra adayı olması bu kaybın izahında önemli iki faktör.
Emek ve Özgürlük İttifakı’nın 2018-2023 karşılaştırma tablosu da şöyle:
Emek ve Özgürlük İttifakı’nın Türkiye genelindeki toplam oyları HDP’nin 2018 oylarının bile gerisine düştü. İttifak, incelediğimiz 4 ilde Hatay’daki TİP’in başarılı performansı hariç ciddi kayıplar yaşadı.
Emek ve Özgürlük İttifakı, toplamda 44 bin 821 oy kaybettiği bu 4 il arasından sadece Hatay’da oylarını 3 bin 194 adet artırmayı başardı.
Bu 4 ildeki milletvekili dağılımları da 2018 ve 2023 yılında şöyleydi:
Toplamda 30 milletvekiline sahip olan incelediğimiz 4 ilin milletvekili dağılımında AK Parti 2 sandalye kaybederken bunlardan biri CHP'ye, diğeri de İYİP'e gitti. YSP'nin Hatay'da kaybettiği sandalyeyi de TİP aldı.
Cumhur İttifakı 22 milletvekilliğinden ikisini kaybederek 20'ye düşerken, Millet İttifakı 7'den 9'a çıktı. Emek ve Özgürlük İttifakı'nın sandalye sayısı değişmedi.
